Op Acquoy rijmt hooi, en lentetooi, en dooi, en vooral mooi.
Acquoy, Wat ben je mooi (bis)

Het 45-toerenplaatje met aan de ene kant dit Dorpslied en aan de andere zijde de Hymne van Acquoy, eind jaren zeventig opgenomen in de kerk van Deil en gezongen door het Nederlands Hervormd Kerkkoor (versterkt met dorpsstemmen), moet onderhand een collector's item zijn.

Klaas harkt het grind op het kerkhofje naast de kerk aan en mompelt vanachter zijn sigaar tegen Joop Heijkoop: 'Nog eentje en dan is het vol.'

'Ja Klaas, dan is het vol.'

Het begraafplaatsje telt negentien zerken, één grafsteen in de kerkmuur (familie Tengnagell) en een paar handenvol stenen stompjes. Daar hebben nooit zerken op gezeten, weet Heijkoop, scriba (secretaris) van de hervormde gemeente Acquoy.

Vanwege oude rechten krijgt nog één inwoonster na haar dood toegang tot dit kerkhof. Voor alle andere bewoners van Acquoy zal de weg naar het hiernamaals lopen via de begraafplaats aan de Achterweg.

Dit is het land van de Linge, die eigenzinnige rivier in Midden-Nederland, die zich niets aantrekt van haar grotere zussen boven en onder haar, die een eigen landschap heeft ingekleurd, die dorpen verlevendigt en langs haar oevers de natuur een handje helpt. Acquoy is een van die dorpen: ooit werd het in zijn groei tot een wijde bocht gedwongen door het water (inmiddels een dode zijtak). Aan dat water dankt het nu zijn uitzicht vanaf de schilderachtige Lingedijk met zijn begerenswaardige dijkhuizen in alle soorten en maten. Aan dat water dankt het ook zijn scheve toren. Die natuurlijk in de volksmond prompt werd uitgeroepen tot de Betuwse tegenhanger van Pisa.

De oude toren met zijn afgeplatte kruin en zijn brede heupen staat 115 centimeter uit het lood. Die peiling is van 1985. Zes jaar later, bij een nieuwe meting, was er geen centimeter bijgekomen.

Vanaf de Lingedijk is goed te zien hoe de toren - Kempisch laat-gotisch - naar rechts helt. In ijltempo naar links zeilende wolken wekken de indruk alsof hij heel langzaam omvalt. Binnen loopt de hardstenen vloer onmiskenbaar schuin omhoog. Toen een tv-ploeg enige tijd terug opnamen vanaf de toren wilde maken, kwam de verslaggeefster brakend boven. Ook de spiltrap ligt immers uit het lood wat haar zo misselijk als een kat maakte.

Door regelmatig buiten haar oevers te treden haalde de Linge al tijdens de bouw van de toren - geen zeker jaartal, maar in elk geval vóór 1371 - de grond onder diens voeten weg. Kruiend ijs deed er ook geen goed aan. Pas in 1844 kon het dorp opgelucht ademhalen toen de toren van zijn derde geleding werd ontdaan en ook nog eens werd losgekoppeld van de kerk.

Die kerk lag er destijds maar troosteloos bij. Een orkaan, ondersteund door hagel, haalde in 1674 zo vernietigend uit dat er maar één schip overbleef van het naar de heilige Catharina genoemde gebouw. In 1844 maakte het inmiddels zwaar verwaarloosde restant plaats voor de huidige zaalkerk, tegenover het bekoorlijke Polderhuisje.

Soms overtreft de werkelijkheid de fantasie. Zoals in dit vriendelijke Betuwse dorpje, wiens inwonertal sinds 1965 met elf toenam tot 619 omdat zeer sporadisch nieuwbouw wordt toegestaan. Op het kerkhofje in de slagschaduw van die scheefhangende toren ligt mevrouw Cornelia Pisa begraven, echtgenote van dominee N.H. Kuipéri, geboren in 1877, overleden in 1941. Haar man, gestorven in 1946, rust in hetzelfde graf.

In de dagen dat er nog geen groothoeklenzen bestonden, herinnert Heijkoop zich, wrongen de fotografen zich in de vreemdste bochten om toren én graf in één beeld te vangen.

Vermoedelijk komt Acquoy van het Latijnse aqua (= water) en ooi (= drassig laagland), maar niemand steekt voor die verklaring zijn hand in het vuur. En mogelijk is Acquoy begin twaalfde eeuw gesticht door Jan VIII, Heer van Arkel, maar dit verhaal is even onbewijsbaar als vaag.

Vast staat wel dat de Heerlijkheid, later Baronie Acquoy door het huwelijk van Anna van Egmond met prins Willem van Oranje (in 1551) verbonden werd met het geslacht Oranje-Nassau. Tot op de dag van vandaag is een van de vele titels van koningin Beatrix die van Barones van Acquoy. Sinds 1991 hangt het wapen van het dorp in de Amsterdamse Nieuwe Kerk.

En vast staat ook dat in Acquoy op 28 oktober 1585 Cornelius Jansen (Jansenius) werd geboren, hoogleraar in de godgeleerdheid, bisschop van Ieper, schrijver van het postuum verschenen boek Augustinus en grondlegger van het jansenisme, dat streefde naar hervorming van de kerk op katholiek-traditionele grondslag. Zijn geboortehuis, op Lingedijk 106, staat er nog steeds, maar gevelsteen noch ANWB-bord markeert deze historische plek.

Nee, weet Joop Heijkoop, er is ook geen straat naar Jansen genoemd. Wel naar de geliefde meester J.H. Geys. En naar de vier prinsessen.